انتشار در3 ژانویه 2021 ساعت 2:07 ب.ظ سرویس:عناوین اصلی 13 دیدگاه 553 بازدید

از منظر زبان‌شناختی، عنوان زبان ما «لاری» است/ مهمتر از «عنوان» و «ثبت» زبان، «حفظِ» آن است

گزارش دومین نشستِ همایش «لاراُستان»

از منظر زبان‌شناختی، عنوان زبان ما «لاری» است/ مهمتر از «عنوان» و «ثبت» زبان، «حفظِ» آن است

به گزارش آفتاب لارستان، دومین سخنرانی زنده از سری سخنرانی‌های آنلاین همایش «لاراُستان» جمعه شب، ۱۲ دی‌ماه، با موضوع «بررسی زبان محلی و قومیت منطقه، اثرات وحدت بخش آن و جایگاه این موضوع در تشکیل پهنه‌های همگن و گستره حوزه نفوذ و سایر کارکردهای زبان» با سخنرانی «دکتر نظام کامیاب»، «دکتر بهزاد مریدی» و «دکتر محمد اورنگ» از صفحه اینستاگرام lar.ostan برگزار شد.

مقدم: زبان ما به گواه یونسکو ازجمله زبان‌های در معرض نابودی است

در ابتدای این نشست، دکتر حامد مقدم، دبیر همایش، سخنانی در مورد اهمیت و جایگاه زیان محلی بیان کرد که خلاصه آن بدین شرح است:

بسیاری از استان‌های کشور بر پایه زبان و قومیت تقسیم شده‌اند و این نشان دهنده اهمیت بحث زبان است؛ وقتی در جنوب فارس می‌خواهیم با دیگر مناطق در مورد تشکیل یک پهنه همگن رقابت کنیم ادعای ما این است که زبان ما برتری ویژه و مطلقی در ما ایجاد می‌کند که باید قدر آن را بدانیم؛ برتری مطلق از این نظر است که دیگر مناطق نمی‌توانند زبان تولید کنند و ما در این زمینه بی‌رقیب هستیم.

اختلاف بر سر عنوان زبان در سال‌های اخیر بسیار باعث تاسف است و موضوعی که می‌توانست باعث وحدت ما باشد باعث اختلاف‌مان شده است؛ بنابراین، باید برای آن فکری کرد، به گفت‌وگو بنشینیم و سکوت کردن جز آسیب چیز دیگری به وجود نمی‌آورد.

سازمان یونسکو به دلیل اهمیت و جایگاه زبان مادری، روز ۲۱ فوریه را به عنوان روز زبان مادری معرفی کرده است؛ نزدیک به ۶۰۰ زبان در دنیا شناسایی شده‌اند که ۹۶ درصد از آن توسط چهار درصد از مردم دنیا تکلم می‌شود و پیش‌بینی شده است که تا پایان قرن ۲۱ احتمالا ۵۰ درصد زبان‌ها در دنیا از بین می‌روند، زبان لاری هم به عنوان یکی از زبان‌های در معرض نابودی توسط یونسکو معرفی شده است و به همین دلیل باید به آن بپردازیم.

رابطه‌ای بسیار قوی بین زبان، هویت و فرهنگ وجود دارد و زبان تاثیر ویژه‌ای بر تولید فرهنگ و تشابهات فرهنگی دارد، به همین دلیل، باید ملاحظاتی درباره مسائل فرهنگی در کنار زبان داشته باشیم.

کامیاب: «اچمی» یک چیز «مَن درآوردی» است

در ادامه بحث، «دکتر نظام کامیاب»، ساکن آمریکا، دارای دکترای زبان و فرهنگ ایران باستان و مدرس سابق دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد به سخنرانی پرداخت، وی که اصالتا اهل شهر خور لارستان است نکاتی در مورد پیشینه زبان لاری بیان کرد که در ادامه می‌خوانید:

چیزی که باعث ارتباط می‌شود زبان است، اگر گاهی به آن، «گویش لارستانی»، می‌گوییم، به این معنا نیست که زبان نیست بلکه در دسته بندی‌های زبان‌شناسان به این گونه دسته‌بندی شده است؛ پایان نامه فوق لیسانسم هم در مورد گویش لارستانی بود که یک نسخه از آن در کتابخانه لار وجود دارد.

«اچمی» یک چیز «مَن درآوردی» است چون اچمی از ریشه «چم» یا «چمیدن» فقط یک فعل است، بنابراین نمی‌توانیم اسم کل زبان را به دلیل یک فعل، اچمی بگذاریم و بهتر است همان زبان لارستانی باشد.

لهجه ممکن است متفاوت باشد، اما زبان همان زبان است و همدیگر را خوب می‌فهمند، پهنه زبان لاری از مرز لامرد شروع می‌شود تا بندرعباس و بندرلنگه و نزدیک مرز سیستان و بلوچستان گسترش می‌یابد.

در بین کشورهای عربی به‌ویژه امارات به دلیل اینکه از ابتدا، از منطقه ما به آنجا رفتند، ساکن شدند و بچه‌ها و نوه‌هایشان شیخ بودند، این موضوع هم در تاریخ و هم در زبان‌هایشان مشخص است و می‌شود روی آن کار کرد، این موضوع می‌تواند همبستگی بسیار خوبی به‌وجود آورد.

می توان زبان‌ها را در بخش فرهنگی یونسکو ثبت کرد به شرطی که مورد توجه قرار گیرد، از نظر فرهنگی خیلی می‌شود در این زمینه کار کرد و ما از نظر زبان‌شناسی سند و مدرک زیادی داریم که بتواند ثابت کند.

خیلی چیزها داریم که از نظر ریشه‌ای در گویش لاری داریم و ارزشمند است و وارد زبان انگلیسی هم شده است؛ زبان ما برای اروپایی‌ها ارزشمند است.

مریدی: از منظر زبان‌شناختی، عنوان زبان ما «لاری» است و از منظری دیگر «لارستانی»

در ادامه این جلسه، «دکتر بهزاد مریدی» که دکترای زبان‌شناسی دارد، سخنانی در مورد اینکه زبان لاری را زبان بدانیم یا گویش، مطرح کرد:

در مباحث علوم انسانی نمی‌توانیم به‌صورت یک نگاه اثبات‌گرایانه و صرف، به این مبحث نگاه کنیم، حوزه زبان‌شناسی و مباحث زبان‌شناختی هم از این فضا جدا نیست، اگر بخواهیم از منظر زبان‌شناختی صرف به این موضوع نگاه کنیم، بی‌شک «زبان» است چون معمولا دو مولفه را در نظر می‌گیرند و می‌گویند وقتی دو گویش‌ور با هم صحبت می‌کنند اگر شخص سومی متوجه آن نشود این زبان است نه گویش و می‌گویند باید زبان زنده‌ای وجود داشته باشد که به عنوان نمونه «لاری» گویش آن زبان شود.

از نظر مباحث فرهنگی، تاریخی و اینکه در یک کشور واحد زندگی می‌کنیم و ممکن است یکی از مولفه‌های هویت ملی یک زبان واحد فرض شود بسیاری معتقدند که به‌جای اینکه بگوییم زبان لاری یا لارستانی، کردی، گیلکی، مازی، بلوچی و… بیاییم از گویشی استفاده کنیم که زیرمجموعه یک زبان واحد شود و هویت ملی ما خدشه دار نشود.

از منظر زبان‌شناختی، این زبان را باید «زبان لاری» در نظر بگیریم چون در اطلس زبان‌های در معرض خطر که توسط کریستوفر موزلی در سال ۱۹۹۶ منتشر شد و یونسکو هم آن را منتشر کرد و در آنجا ثبت شد عنوان زبان لاری را مطرح می‌کند.

در همایش بین‌المللی «زبان‌شناسی و مردم‌شناسی لارستان» (که اسفندماه سال ۸۷ برگزار شد) بسیاری از زبان‌شناسان و دانشمندان ایران و جهان حضور داشتند و گروه گروه به گراش، اوز، خنج و شهرهای مختلف می‌رفتند و با تورهای گردشگری بازدید می‌کردند، همه بر این موضوع واقف بودند که این زیبایی، زیبندگی و این کلام برازنده تمام لارستان است، پس چه بهتر است که بگوییم لارستانی، اگر بخواهیم پیشینه این عواطف و احساساتِ همراه بودن را مطرح کنیم من ترجیح می‌دهم که از این منظر آن را «زبان لارستانی» بنامم اما از نظر زبان‌شناسی و زبان‌شناختی و مستنداتی که در کتاب‌های مختلفی ثبت شده است، ناگزیر هستم که آن را لاری عنوان کنم به دلیل اینکه «ستان» نمی‌تواند این عنوان را با خودش به دنبال بیاورد.

اگر بخواهیم یک زبان ایمن و ماندگار داشته باشیم و آن را از نابودی نجات دهیم، چهار مولفه را باید در نظر بگیریم: انتقال زبان به فرزندان‌مان، کثرت گویش‌وری، مستندسازی و عامل مهم دیگر، نگرش جامعه به زبان خودش است، اگر نگرش جامعه به زبان خودش از نگاه تمسخر شد بی‌شک آن زبان زودتر سیر قهقهرایی و منسوخ شدنش را طی خواهد کرد.

یکسان‌سازی و یکپارچه‌سازی فرهنگی نه تنها در مرزهای ایران مسیر خطایی است بلکه برای لارستان بزرگ هم خطاست، ما نگاه وحدت در کثرت داریم اما یک وحدت و یکپارچگی بر مبنای برد برد باید در کنار هم قرار گیرد، باید با این رویکرد نگاه کنیم و بگوییم یک وحدت در کثرت داریم و کسی بالاتر از دیگری نیست و قرار نیست که آن‌طور که ما فکر می‌کنیم شما هم فکر کنید.

در مورد ثبت زبان لاری در یونسکو، بحث میراث فرهنگی ناملموس سه سال پس از برگزاری همایش بین‌المللی «زبان‌شناسی و مردم‌شناسی لارستان» مطرح شد و یادمان باشد که میراث فرهنگی ناملموس یا میراث معنوی می‌گوید سُنَن، نمایش، موسیقی و هر چیزی به انضمام زبان باشد آن وقت ثبت می‌شود، چون یونسکو این زبان را دارد و خودشان هم به عنوان یکی از زبان‌های در معرض خطر اعلام کرده‌اند؛ ادبا، شعرا و هنرمندان‌مان به بنیاد لارشناسی، انجمن‌ها و سازمان‌های مردم نهاد دیگر کمک کنند و در کنار آن زبان را به انضمام سنت و آیین دربیاورند تا این زبان بتواند به عنوان فرهنگ ناملموس ثبت شود.

اورنگ: مهمتر از «عنوان» و «ثبت» زبان، «حفظِ» آن است

سخنران سوم این جلسه، دکتر محمد اورنگ دانشجوی دکترای زبان شناسی دانشگاه ایالتی نیو سوث ولز سیدنی استرالیا بود، دکتر اورنگ که اصالتا اهل شهر اَهِل از توابع لامرد است و پایان نامه خود را با موضوع «دستور جامع زبان لاری (گویش اَهِلی)» نوشته است در این باره گفت:

اولین نکته که در بحث زبان‌های در معرض خطر مطرح است انتقال بین نسلی است، یعنی آیا پدرها و مادرها این زبان را به بچه‌ها آموزش می‌دهند یا نه؛ عامل دوم، تعداد گویش‌وران یک زبان است، گویش‌وران لاری و همه گویش‌های آن به دلیل عدم آموزش در حال کم شدن هستند؛ نحوه حمایت‌های دولتی هم در این میان بسیار مهم است به‌عنوان نمونه در کشورهایی که زبان‌های در خطر دارند جوامع دولتی، سازمان‌ها و نهادهای پژوهشی برای اینکه زبان را نگه دارند معمولا حمایت‌های مالی بسیاری دارند، از توصیف زبان گرفته تا تدریس زبان و گسترش آن.

زبان لاری و گویش‌های آن کاملا محدود به خانه هستند و از خانه و بازار فراتر نرفته‌اند، یعنی در مدرسه و نهادها و اجتماع نیست و در سازمان‌ها هم استفاده نمی‌شود و چون خط ندارد پس یک زبان در خطر است.

در پایان نامه‌ام اشاره کرده‌ام که در خطرپذیری زبان لاری بین ۴۰ تا ۵۰ درصد و گویش اَهِلی تقریبا ۳۰ درصد است، چون گویش اهلی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد تا زبان لاری.

الآن بحث زبان‌ها بر روی نام‌ها نیست، بر روی ثبت آن‌ها هم نیست، چیزی که مهم است «حفظ زبان» است.

آموزش زبان لاری باید به‌صورت گفتاری در بین خانواده‌ها صورت گیرد، برخی فکر می‌کنند که اگر زبان فارسی را به کودکان یاد دهند لهجه بهتری در کودکان ایجاد می‌شود و آن‌ها می‌توانند فارسی را بهتر صحبت کنند، در حالی که از نظر پژوهش‌های زبان‌شناسی، دوزبانگی یک نکته مثبت در زندگی است؛ پس نگرش‌های منفی خانواده‌ها باید از بین برود.

قبل از آموزش، نکته بسیار مهم، بحث خط است، زبانِ در خطر زبانی است که خط و نوشتار برای آن وجود ندارد.

برای گسترش این زبان در جامعه و مدرسه به یک رسانه نیاز داریم که این زبان را در بین مردم پخش کند.

عنوان زبان لاری صرفا یک عنوان است و بیانگر گویش لار نیست، بلکه بیانگر همه گویش‌های لار است و نقش وحدت‌رسان را دارد.

فیلم کامل این گفت‌وگوها را از صفحه «لاراستان» در اینستاگرام به نشانی زیر ببینید:

https://instagram.com/lar.ostan